Gelek ji we birêzan dizanin ku, min nêrîna xwe ya li ser cejna çarşema serê nîsanê, destpêka beharê anku koka cejna Newrozê û roja betlana Êzdîtiyê ye di gelek berhem*1 û mediyan*2 de belakirine. Niha jî bi kurtasî çend agahdariyên ku, min ji ber ilmê Êzdiyatiyê  li ser pîroziya roja çarşemê û wateya îda çarşema serê nîsanê fêhmkiriye bidime naskirin.

Divê hemû Êzdî fêhmbikin ku, destpêka binyeta dinyayê û pîroziya roja çarşemê di meha kanûn ê de hatine dahnîn.

Belê li gorî ez ji ilmê Êzdîtiyê fêhmdikim,  Xwedê ji ber nûra xwe , Tawisî-Melek di rojeke çarşema 1mîn  ya hefteya meha kanûn(qedîm )ê de afirandiye. ( Ev li gorî hesabê salnama mîladî  carnan dikeve 2 mîn anjî 3 hefteya meha 12 an ya wan ) Ev mijara di  qewlên ku em Êzdî îmana xwe bi wan nasdikin de  jî weha tê gotin :

Mînak :

Di 14mîn sebeqa „qewlê mehan“ dibêje :

„Ji qewlî Fexrî zergûna,

here bi herf e û ye bi nasîn e

Roja binyata vê dinya yê danîne,

ew roj bi xwe kanûne.“-qedim .*1

û di 27 mîn sebeqa "Qewlê afirandina dinyayê“*1 , ya ku dibêje :

"Xwedawendê me înê kir esas e

şemiyê biriye kiras e

Çarşemê kir xilase „

Em di van sebeqan de dibînin ku ,  qewil dibêjin , destpêka binyeta dinyayê û pîroziya roja çarşemê di meha kanûn ê de hatine dahnîn.

Lewma ez jî dibêjim, êdî zelal ku Îda Êzî  û hesabê hemû rojên îd, erefat, cimayî, dawetnebî , rojî û cejinên Êzdîtiyê hêjî li gorî vê meha kanûn-qedim ê, ya ku dinya têde hatiye afirandin, digerin . 

Pêwîste hesabê salnama Êzdiyatiyê ji vê meha kanûn„qedim“-12- destpêbike.  Çi gava meha kanûna qedim-pêşî , di êvara 13 meha 1 ya salnamaeya mîladî de biqede û 14 wê destpêbike, hingê dibe serê sala Êzdiyatiyê. Jixwe pîvana sersala me Êzdiyan (Kurdan) vêga hêjî li gorî vê tevgera ku, bi raya Xwedê û Milyaketan li dor jojê tê gerandin ve, girêdaye û ev salnama me Kurdan a herî raste jî.

Dîsa divê bê zanîn ku, pîroziya çarşema sere Nîsanê ew  ku, canê min bigorî Tawisî Melek di rojeke çarşema serê nîsanê de jiyan li Lalişê berdaye ser û binê dinayê.

Em di van sebeqên „qewlê zebûnî meksûr“*1 de jî bibînin ku, canê min bigorî Tawisî Melek bi raya Xwedê û li gorî pîroziya destpêka meha kanûnê, ya ku di qewilê mehan û afirandina dinya yê de hatiye zelalkirin de , jiyan di roja çarşema serê nîsanê de li Lalişê berdaye ser û binê dinayê .

 "Qewlê zebûnî meksûr“ dibêje: 

„Piştî çil hezar sal bi jimare

Heta Laliş ji jor ne di hate xware

Erdê bi xwera negirtiye hêjare

Dema ku Laliş dihate

Pê şîndibû çend û nebate

Bi xwe ra zeyînandiye kinyate“ *1

Vêca Lewma ez dibêjim, çarşema serê nîsanê roja destpêka ku jiyan li ser û bin axê de destpêkiriye û ne roja serê sala Êzdîtiyê ye. Gelek nav û pîroziya çarşema serê nîsanê  di sebeqên „Beyta Çarşembûyê“ de jî  zelal dibe :

„Hat çarşembûya sore

Nîsan xemilandibû bi xorra

Ji batinda ye bi more......

Hat çarşembûya sor û zere

Behar xemilandibû ji kesik û sor û sipî û zere

Me pê xemilandibû seredere......

Hincîyê serederê bi xemilîne

Bila pisyar ket ev ji ber çîne

Eve xelatêt Tawisîmelek û sultan êzîne

Tawisî Melek ewê malê ji qeda û bela di sitirîne*1

Bi dîtina min di van sebeqeyan de jî xweş  zelal dibe ku , cejna çarşema serê nîsanê ,destpêka beharê anku koka cejna Newrozê û roja betlana Êzdîtiyê ye . Jixwe hîna gelek pîrozî û navên çarşemê yên wek :Çarşema serê Nîsanê, Çarşema Sor, îda dawiya demsala zivistanê û destpêka demsala biharê û hwd. di “beyta Çarşemê “ de zelaldibin. Binêrin li *1.rûp.: 146-154

Ez gelekî xemgînim ku , eva serê bi dehên salane hêjî zane, rewşenbîrên Êzdîtiyê , oldar û rihaniyên Êzdiyan  li ser wate, hesabê wext û navên  cejnên Êzdîxanê ne yek fikirin. Ez  hêvî ji ilimdar û olnasên Êzdîtiyê yên hêja dikim , ew  jî baş bizanibin ku, ev ne sûcê siyasetê ye ku, hêjî gelek Êzdî dibêjin, ev cejna çarşema serê nîsanê destpêka serê sala Êzdîtiyê ye anjî îda çaerşema sor û  îda newrozê ya ku weke destpêka demsala biharê hatiye naskirin ne ya me ye. 

Kemal Tolan , xemxwar û berhevkarê zargotin –kevneşopên Êzdîtiyê

*Çavkanî:

1 Kemal Tolan, Nasandina Kevneşopên Êzdiyatiyê 1- 2006 istanbul

2  Feqîr Kalo Hesso , qewil û zanîna li ser wate û pîroziya çarşema serê Nîsanê

https://www.facebook.com/carpelmedya/videos/1349051002242682

 Gorî ilmê Êzdîtiyê zelalkirina pîroziya çarşema sor

https://www.facebook.com/KemTolan/videos/687167156745188

https://www.facebook.com/KemTolan/posts/pfbid073MmnugrLLYbRqtQrJdmTPcNUNFUeM3T6nyBcTdASvFZ9RH5FpNW7RP7uvMJ1zVFl

Di Êzdiyatiyê de wate û pîroziya çarşemê û cejna çarşema serê nîsanê

https://kurdistanmedia.com/ku/news/2023/01/95?fbclid=IwAR08THfnLyfODmvv251xe5tHnTvYndVmc2ceX_DVSpglj-m4lIgteSEH7fQ