Navê pirtûkê : SEGERSTADEN                                                                                                                        

Albert Bonniers förlag, 2023                                                                                                                                     

Pirtûk,  362 rûpele.                                                                                                                                                   

Ev  romana nivîskar Salman Rushdie mîna, hema bêje,  hemî romanên wî bi piralîye, li ser gelek babet û pêvajoyan di rawestê ye. Tema romanê  bi  forma  gotûbêjêye/îzahkirin-șîrovekirinêye û hemî qahramanên romanê (û li vir qahraman pirrin) ya xwe dibêjin û ya  xwe dikin. Bi gotinekedin  her qahraman ya dil ê xwe dibêje û dikê, lê biser-dikeve an na, ew tiștekî dine.                                               

 Ji xwe birêz Salman Rushdie bi vê form û metod a xwe têt dinasîn. Mîna min di destpêka vê nivîsêde jî gotibû,  pirtûk xwedî gelek tema- û naverokeke dewlemende:  gotin û rêzên xweș û delal,  formên neqișandî û  xweșik ,  gotûbêjên dilovanî/bi wateyî;  lê bi dilșewatî û dilgeșî vê romanê xweș dike,  qedr bilindtir dike û wêna dike mîna  romaneke hilbijartî.        

Mîtolojî, astrolojî, ol û dîn û felsefe(polîtîka, îdeolojî, zanyarîya șer û serkevtinan ûhw.) hinek ji tema´yên romanê na.  Tarîxa gelekî kevn yan aborî, çand û kultur û beșêndin yên civak û jîyanê her aktuelin di hemî besên romanê de. Me qala aborî kir; em li vir dibînin ku mîr, melîk, siltan li bazarên ticaretê hevpeymanan, mîna dewletan/împaratoran dikin.  Dema ku merov di hindirûwê  vê romanê de pir konsentre dibe anjî di xwendinêde kûr dibe; merov dibe belkî nivîskar qala nûha dike – lê roman li ser demên kevne/hezar salan berê ye. Ha li vir hingî, eve pirs aktuel dibe:  kevn kengîye û nûha kengîye? Anjî zîrekbûna nivîskar, vê atmosferê di afirênê û edebîyata bi kalîte derdixê holê.  Ji xwe birêz Salman Rushdi bi vî cewahirê xwe meșhûre. Gelek pisporên berhemên nivîskar dibêjin ku xwendin û famkirina pirtûkên wî ne pir hêsana û li gor bawerîyamin jî wiloye;  ji ber ku min romanên wî hemî  yên di van 25-30 salên dawi de xwendina û ji wan hinek not jî girtine.                                        

Di van tema yên roman ê de șer û kuștin heye, hîle û cambazî heye, polîtîka û kultur heye, heye û her heye. Nivîskar bi gotinên xwe yî bi wate, dikevê mîna deryayên kûr û bê hûdûd û di nivîsê û her di nivîsê. Ew nivîsên  xwe bi lorîn û gotinên xwezayî dibêjê, wek mîna:   ”...bi jinên xwe yî șervan, bi çîyayên xwe yî ji zêr, bi atmosferên xwe yî merdî û camêrî…” (1)   anjî    ”… bi hezaran keșîș/papaz, xizmetkar, karsaz/tûccar, sanatkar, mûșawîr, meyzekerê  fîl û meymûnan û kesên din ku îș û karén din dikirin..” (2)    anjî  ”…kûçikên bê xwedî û çêlekên zeîf  li sikakanbûn, darên bê pel û bê gul û azman bi papegoyan tijî dibû…”(3)                                                                                                                                                            

Çend rêzên din:  ”…Jîyan gogeke(top) di destênme de ye û em biryarê didin, ku ma kîjan leyistikê pê bi leyizin..”.(4)     ”…Eger ewan bixwe gûhertinan ne xwazin, kesek wê nikaribê wan bûgherînê…”(5)                                                                                                           

Di babeta wekhevîya di nabeyna jin û mêran de nivîskar gelek enerjîya xwe xerc dike, da bo me xwendevanan  agadarîyên hêja bo wan deman bide:                                                                         ”…Dîtinên jinan di derhaqa erotîzmêde ji yên mêran entresantirbûn.”.(6)     

”…Jin  di civakêde xwedî statûsên bilind û xwedî rolên giringbûn.(7)                                  

Em bi gotin û felsefa nivîskar ya baș û xweș berdewam dikin;  li ser  refah û hûzûrê jî ewî qahramanên romana xwe  weha dide  peyîvandin:                                                                                                                      

”…Li hemî meydanan çalan ava bikin, da kesên tî avê vexwin û yên lewitî  jî xwe bișon…..Av ji șerên serkevtî  jî  bêhtir evîndarîyê çêdike.(8)                                                                                                    

 ”…Min famkir ku ew civatên  ku  zilam li wir serdestbûn,  zilma kêmkesan li ser gelekkesan/li ser gel hebû  –  lê min fam nedikir  ku çima gel wê  zilmê qabûl dike; û ez weha hizirîm ku belkî  dijderketina gel karêt bibe sebeba hê bêhtir  êș û zilmê.  Êdî min  hew ji însanan hez dikir, min vêce hez ji çîya, mûzîk, daristan, dans, çemên mezin, stran û derya dikir.(9)                                                               

”…Dema melîk û yên dora wî goștê xizal, kevok û  kewan  dixwarin,  kesên  feqîr  kitik/pisîk, marmarok û cird dixwarin…”.(10)                                                                                                                

Notek cûda: dema serokdewleta Îrana/Humeyni  fermana qetlkirina birêz Salman Rushdie da, ji Akademîya Nobela Swêd hinek nivîskar, mina Kerstin Ekman û çend kesên din, ji akademîyê  îstifakirin; ku çima akdemîyê bi beyanekê piștgirîya wî nekirîye. Eve wê her weke kêmasîyek bi mênê di tarîxa xebatên akademîyêde. Wan piștre V.S Naipaul xelatkirin, kî Naipaul jî ne kesekî kême – lê li gor analîza min akademîyê  xwest hinekî  xwe paqij bike(vîjdan azabi - bi tirkî) ji ber ku bi rastî Rushdie û Naipaul gelek rexên wan yên mûșterek hene û akademîyê bo xatirê șovenîzm anjî oportunîzma xwe,  xelat ne dane Rushdie – wan dane Naipaul – wan mesele kirne mina kompensesyonê. Axir, dîse jî bașbû ku hemî endamên  akademîyê ne mîna hev  di hizirîn û hineka ji wan  berpirsiyarîya xwe yî entelektûelî terk nekirin. Bijî entelektûalîzma cesûr, lê bi zanyarî.

Çavkanî:                                                                                      

1-3) rûpel, 11 -24                                                                                    

4-7) rûpel, 83 - 112                                                                                       

8)    rûpel,  181                                                                                

9)    rûpel,  217                                                                           

10)  rûpel,  336                                                                                 

Nuri Aldur