Peva Kurmanc ji kîjan gotinan hatiye , wate Kurmanc çiye û ew li herêmên Kurdistanê bi kîjan aweyan tê bikar anîn:?

„Gelek kes dibêjin ku peyva Kurmanc ji du gotinan pêk hatiye:

Kur → wateyê "law, ciwan, gurcî" (li Kurmancî jî hîn jî ev wate heye: kur = law, kurik = lawik).

Manc / manç → ji çavkaniyên kevn de tê gotin ku ev wateyê "pak, bijartî, bêhempa" heye.

Ev şîrove bi taybetî ji aliyê zanyarên folklor û nivîskarên kurd pêşkeş bûye, wekî mînak:

Hene dibêjin "Kurmanc" = lawê xweş, paqij, bêhempa.

Hene jî dibêjin ku ji "Kurd + manç" hatiye çêkirin, wateyê "kesekî Kurd".

Di çavkaniyên akademîk de:

Zanyarên oryantalîst (wekî Kreyenbroek, Izady, Blau) pir caran peyva "Kurmanc" bi rastî wekî "Kurdê ku bi Kurmancî diaxive" şirove dikin, ne ji pêkhatina etimolojîk.

Lê li gelavêxwaza folklorî de ev şîrove ku tu gotî ("kur" + "manç") pir populer e.

Xulasa:

Folklorî / neteweyî → "Kur" = law, "manç" = pak → "lawê pak û bêhempa".

Akademîk / zimanî → "Kurmanc" = Kurd, bi taybetî yên ku bi Kurmancî diaxivin.

Yanî herdû şîrove bi hev re heye:

Yek ji hêla folklorê ve (poetîk û zimanê xweşik), yek jî ji hêla zimanşînasiyê ve (rasteqîn, wateya "Kurd").

Peyva Kurmanc li herêmên Kurdistanê bi awayên cuda tê bikar anîn:

Di nav xwe de: Mirovên ku bi Kurmancî diaxivin, pir caran xwe "Kurmanc" navê dikin, wateyê "Ez Kurmanc im" → "Ez Kurd im".

Li herêmên başûr (Başûrê Kurdistanê): "Kurmanc" diyar dike cihên ku bi Kurmancî diaxivin, bi taybetî li Duhok û Badînan.

Li Rojhilat (Îran): Pir caran jî "Kurmanc" diyar dike Kurdan ku bi Kurmancî (Badînî) diaxivin, ku ji Kurmanja li Bakur û Rojava hinek cuda ne.

Li Tirkiyê (Bakur): "Kurmanc" pêk tê ku diyar bike Kurdan ku bi Kurmancî diaxivin (gehlek caran jî wekî berî "Kurdan" xweş tê bikar anîn).

Li Rojava (Sûriyê): Jî tê bikar anîn wateya "Kurdên ku bi Kurmancî diaxivin".

Di çavkaniyên akademîk de, peyva Kurmanc ji aliyê zanyarên kurdî û oryantalîstan re bi awayên jêr şirove dibe:

Ferhenga Kurmancî (Zana, 2002; Bedirxan, 1913):

"Kurmanc: Kurd, kesekî ku bi Kurmancî diaxive."

Peyv wekî nasnameyê zimanî û etnîk tê dayîn.

Mehmed Emin Bozarslan, “Ferhenga Kurdî” (1985):

"Kurmanc: Navê kesekî Kurd; bi taybetî yên bi Kurmancî diaxivî."

Philip Kreyenbroek (1992, University of Exeter):

"Kurmanc refers to a Kurd, specifically one belonging to the Kurmanji-speaking majority of Kurds."

Ji bo oryantalîstan, peyv diyar dike "majority dialect group" a Kurdên bi Kurmancî.

Izady, “The Kurds: A Concise Handbook” (1992):

Di vê pirtûkê de "Kurmanj" wekî "highlander Kurd, speaker of Kurmanji" hate şirove kirin.“

Kemal Tolan pirsî û https://chatgpt.com ê bersivand 04.08.2025